Դեղձնուտի վանք

Միջնադարյան հայ ճարտարապետության արժեքավոր հուշարձաններից է։ Գտնվում է Խնձորկուտ գետակի ձորում` անտառի մեջ։ Հիմնադրել է Առաքել վարդապետը` Կիլիկիայի Տարսոն քաղաքից, որի բեկորոտված տապանաքարը պահպանվել է համալիրի գավթում (1292 թ.)։

Համալիրը բաղկացած է եկեղեցուց, գավթից, մատուռից։ Շուրջը գերեզմանոց է և համանուն գյուղատեղիի ավերակները։

Եկեղեցին հորինվածքով գմբեթավոր դահլիճ է, որի արևելյան որմնամույթերը համընկնում են արևելքում կազմակերպված խորանի կողերին։ Վերջինիս երկու կողմերում երկհարկ ավանդատներն են. մուտքը երկրորդ հարկ կազմակերպված է բեմից։ Եկեղեցին ուշագրավ է հարուստ արտաքին հարդարանքով և որմնակամարաշարով մշակված պատերով։ Շինանյութը սրբատաշ մուգ վարդագույն տուֆն է։ Որոշ ուսումնասիրողներ Դեղձնուտի գլխավոր եկեղեցու կառուցումը վերագրում են 8-րդ դարին և այն նույնացնում են հին Տաղձանք վանքի հետ։

Նույն քարով է կառուցված նաև քառակուսի հատակագծով գավիթը։ Այն կենտրոնակազմ հորինվածքով շինություն է` խաչվող կամար-ներին հանգչող ծածկով, ինչը խիստ բնորոշ է ժամանակաշրջանի համանման կառույցներին։ Գավթի պատերին պահպանվել են 13 դ. արված նվիրատվական արձանագրություններ։ Դրանց ընթերցումից պարզ է դառնում, որ գավթի շինարարությունը տևել է 16-17 տարի` 1258-1274 թթ.։

Գավթի ներսում պահպանված են կոտրված արձանագիր թվակիր խաչքարեր, որոնցից մեկը կազմվել է Պետրոս և Քաղաք վարպետների կողմից և պատմում է վանքի հիմնադրման հանգամանքների մասին։

Տեքստի խմբագրումը` «ԻԿՕՄՕՍ/Հայաստան» ՀԿ-ի և ՀՀ ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի։